Terapia ręki

Terapia ręki odgrywa istotną rolę w kontekście wspierania dziecka w rozwoju. Obserwacje wszelkich nieprawidłowości na wczesnym etapie dają szansę na możliwość zapobiegania głębszym zaburzeniom i utrwalaniu złych nawyków.

Ręce już od początku życia dziecka pełnią ogromną rolę w procesie poznawczym, dzięki nim na wczesnym etapie życia dziecko dotyka, manipuluje, chwyta, co prowadzi do zdobywania wiedzy o otaczającym świecie. Pozbawione tej możliwości nie ma szans na prawidłowy rozwój.

Podobnie ręce pełnią olbrzymią rolę w samoobsłudze, która daje możliwość bycia samodzielnym i niezależnym od innych osób. Jednocześnie wykonywanie czynności samoobsługowych wpływa na rozwój motoryki małej, co ma bezpośrednie przełożenie na opanowywanie umiejętności szkolnych, szczególnie w zakresie techniki pisania.

Ręka jest wyspecjalizowanym narządem odpowiedzialnym za większość funkcji, co oznacza, że jej sprawność decyduje o poziomie funkcjonowania każdego człowieka. To dzięki korze mózgowej i niezwykle skomplikowanemu mechanizmowi nerwowemu, możliwe jest zapoczątkowanie ruchu, kontrola jego trwałości, koordynacja i możliwość płynnego zakończenia ruchu.

Zatem terapia ręki jest istotna z uwagi na funkcjonowanie dziecka zarówno w sferze poznawczej, jak również emocjonalno-społecznej.

Obszar kory mózgowej odpowiedzialny za ruchy całej kończyny górnej, a szczególnie dłoni, kciuka i palców, zajmuje zdumiewająco dużą powierzchnię w stosunku do pozostałych obszarów kory, odpowiadających za ruchy innych części ciała. To wskazuje dobitnie na ogromne znaczenie funkcjonalne ręki w naszym życiu.

Niewiele osób wie, jak ważna jest sprawność rąk w rozwoju mowy. Stymulacja dłoni pobudza bezpośrednio ośrodek w mózgu odpowiedzialny za dłonie, a pośrednio ośrodek ruchowy mowy. Wynika z tego, że warto pracować nad czuciem i sprawnością rąk w sytuacji kiedy występują problemy z mową u dzieci.

Terapia Ręki ma na celu usprawnianie tzw. małej motoryki, czyli precyzyjnych ruchów dłoni i palców, jak również dostarczania wrażeń dotykowych i poznawania dzięki nim różnych kształtów i struktur materiałów oraz nabywanie umiejętności ich rozróżniania. W programie wykorzystuje się ćwiczenia i zabawy mające rozwinąć sprawność ruchową całej kończyny górnej dziecka, sprawność manipulacyjną dłoni, umiejętność chwytu, koordynację pomiędzy dłońmi oraz doskonalenie czynności samoobsługi. Ponieważ ręka spełnia swoje funkcje, gdy wszystkie jej elementy składowe, a więc kości, stawy i mięśnie działają prawidłowo i zachowana jest ich wielostronna współpraca, stąd ważne jest, żeby podczas terapii nie usprawniać poszczególnych części składowych ręki, ale postrzegać ją całościowo i pracować nad rozwojem funkcji, takich jak np. nauka trzymania łyżki, picia z kubka itp. W późniejszym czasie obejmuje też naukę pisania. Wszystkie proponowane zabawy mają jednak swoją kolejność i nie mogą być wprowadzane w sposób przypadkowy. Należy także pamiętać o tym, że rozwój małej motoryki zawiera się w rozwoju psychomotorycznym dziecka i przebiega równolegle do jego całościowego rozwoju. Oznacza to, że wszystkie działania proponowane w trakcie terapii muszą być odpowiednio dobrane nie tylko do poziomu manualnego dziecka lecz także do poziomu jego funkcjonowania poznawczego. Należy o tym pamiętać szczególnie gdy pracujemy z pacjentami z dużymi trudnościami manipulacyjnymi, jednak w pełni sprawnymi intelektualnie.

Diagnoza pozwoli nam wyznaczyć cele szczegółowe oraz przygotować indywidualny plan terapii dla danego dziecka. W zależności od tego, na którym poziomie tejże piramidy występuje najwięcej problemów, od tego właśnie poziomu należy rozpocząć proces usprawniania, przechodząc kolejno do coraz wyższych poziomów, jeśli będą one w ogóle osiągalne, gdyż niektóre dzieci, ze względu na stopień swojej niepełnosprawności, nie będą w stanie tych najwyższych poziomów opanować.

Podstawą tej piramidy i jednocześnie początkiem naszej obserwacji jest ogólny obraz dziecka, czyli mówiąc inaczej wrażenia, spostrzeżenia, jakie nasuwają się nam przy pierwszym spotkaniu. Ważne więc będą tutaj informacje jak dziecko się porusza, jaką ma postawę, czy wyraźnie widać obniżone lub podwyższone napięcie mięśniowe, czy chętnie podejmuje proponowane przez nas zabawy i ćwiczenia.

W dalszej obserwacji zwracamy uwagę na ułożenie barków, kontrolę głowy (szczególnie ważne u dzieci z MPD), ruchomość kończyn górnych, przykurcze, deformacje i niewygaszone odruchy.

Kolejny poziom piramidy to funkcja kończyn górnych, a więc tutaj będzie nas interesowało, na jakim etapie rozwoju funkcjonalnego znajduje się obserwowane dziecko, czy potrafi wykonać podpór, sięganie, chwytanie, rozluźnianie chwytu itp.

Sprawność dłoni – manipulacja to kolejny poziom piramidy, na którym dokładnie obserwujemy dłonie dziecka, a właściwie to, co potrafią robić. Jakim posługuje się chwytem, czy wykonuje precyzyjne ruchy palców, czy dostosowuje chwyt do przedmiotu, którym manipuluje i czy jest w stanie go zmienić. Na tym etapie istotne jest także czy i w jaki sposób dziecko posługuje się przedmiotami codziennego użytku oraz czy wykonuje podstawowe czynności samoobsługi.

Na szczycie piramidy znajdują się umiejętności grafomotoryczne, jako najwyższy stopień możliwości ruchowych naszych rąk. Analizujemy tutaj styl pisania oraz sposób trzymania narzędzia pisarskiego. Dla wielu dzieci jest to poziom nieosiągalny, szczególnie tych z dużym stopniem niepełnosprawności.

• poprawa sprawności ruchowej całej kończyny górnej
• udoskonalenie sprawności manipulacyjnej ręki
• wykonywanie kontrolowanych i precyzyjnych ruchów palców
• doskonalenie umiejętności chwytu
• praca nad koordynacją pomiędzy dłońmi
• wspomaganie utrzymywania prawidłowej postawy
• poprawa koncentracji
• osiąganie samodzielności w podstawowych czynnościach życia codziennego
• umiejętności szkolne

Celem pracy stawianym w terapii ręki są konkretne umiejętności znajdujące się w zakresie możliwości dziecka. Na to jak pracują ręce ma wpływ całe ciało. Nie należy zatem ograniczać się do obserwacji i ćwiczeń dłoni i palców. Czasem pozostanie z dzieckiem podczas terapii ręki tylko przy stoliku nie da dobrych efektów w pracy, a czasem bywa nawet powodem frustracji dziecka i może je zniechęcić do dalszych działań. Dlatego terapia powinna przebiegać wg określonego schematu gdzie ważna jest kolejność wprowadzanych zadań i ćwiczeń:

Seria ćwiczeń rozmachowych – koncentrujemy się na normalizacji napięcia mięśniowego, mobilizacji obręczy barkowej i biodrowej, zwiększaniu zakresu ruchu w stawie barkowym. Czasami może zdarzyć się, że zakres problemów dziecka nie pozwala na przejście do kolejnych etapów i na tym poziomie odbywają się całe zajęcia. Jeśli jednak jest to możliwe przechodzimy do kolejnej serii ćwiczeń – ćwiczeń manualnych.

Seria ćwiczeń manualnych – proponujemy zabawy, które poprawiają ruchomość kończyny górnej w obrębie stawu łokciowego i nadgarstkowego.

Seria ćwiczeń precyzyjnych – dotyczy bardzo precyzyjnych ruchów wykonywanych w stawach śródręcza i palców.

Terapia skierowana jest przede wszystkim do dzieci wykazujących:

• zaburzenia napięcia w obrębie kończyny górnej (wzmożone lub obniżone napięcie)
• nieprawidłową postawę ciała
• problemy z wykonywaniem codziennych czynności (picie z kubka, zapinanie  guzików  itp.)
• problemy w zabawach manualnych (układanie małych przedmiotów, lepienie z ciastoliny itp.)
• problemy grafomotoryczne (pisanie, malowanie)
• zaburzenia kontroli wzrokowo-ruchowej
• problem z koordynacją ruchową